نقش عوامل فرا منطقه ای بر جریان بنیادگرایی اسلامی

بنیادگرایی اسلامی نهضتی برخاسته از درون جوامع اسلامی و پاسخی دینی به بحرانها و آشفتگی های اجتماعی و سیاسی جوامع مسلمان بود این جریان با پی بردن به فساد و بی عدالتی در جوامع اسلامی همواره در صدد اصلاح این جوامع بوده است وبا ارائه پیشنهادی مبتنی بر تمسك و بازگشت مجدد به اصول و مبانی اسلام در صدد بود راه درمان نابسامانیها و عقب ماندگی را در درون مذه

نقش عوامل فرا منطقه ای بر جریان بنیادگرایی اسلامی

بنیادگرایی اسلامی نهضتی برخاسته از درون جوامع اسلامی و پاسخی دینی به بحرانها و آشفتگی های اجتماعی و سیاسی جوامع مسلمان بود . این جریان با پی بردن به فساد و بی عدالتی در جوامع اسلامی همواره در صدد اصلاح این جوامع بوده است وبا ارائه پیشنهادی مبتنی بر تمسك و بازگشت مجدد به اصول و مبانی اسلام در صدد بود راه درمان نابسامانیها و عقب ماندگی را در درون مذهب پیدا كند .

            بنیادگرایی اسلامی با ویژگی ها و اهداف فوق همواره در طول تاریخ اسلام استمرار داشته و با پسرفت و پیشرفت هایی كه داشته است وارد قرون جدید (20 و 21 ) گردید .

            بنیادگرایی در دوران جدید ، كه می توان شروع رسمی آن را از سید جمال الدین اسد آبادی دانست علاوه بر تعقیب اهداف پیشین كه مبنی بر اصلاح و مبارزه با فساد در جوامع اسلامی بود ، هدف و خواست تازه ای پیدا كرد : یعنی مبارزه با هجوم استعمار گران خارجی به سرزمین های اسلامی .این عامل از آن زمان تا كنون به صورت یكی از اهداف اصلی این جریان باقی مانده است . یا به عبارتی می توان گفت همین عامل نقش عمده ای در پیدایش و تداوم جریان بنیادگرایی اسلامی در دوران جدید داشته است .

            لازم به ذكر است كه مسئله تهاجم غرب به سرزمینهای اسلامی از همان ابتدا با واكنش این جوامع روبرو بوده است اما این واكنشها بیشتر در شكل و قالب های غیر اسلامی صورت گرفته است . به ویژه از نیمه دوم قرن بیستم كه چارچوبهای ماركسیستی ، ملی گرایی و ناصریسم بیشتر در منطقه خاور میانه نفوذ داشتند و اسلام گرایی یا چارچوب مبارزاتی مبتنی بر عقاید اسلامی در حاشیه قرار داشت . اما به دنبال ناتوانی این مكاتب و ادامه گسترش نفوذ غرب در جوامع اسلامی گرایش روز افزونی به سمت جایگزینی دینی و طرحی اسلامی برای بسیج توده ها جهت مبارزه با هجوم گسترده غرب به وجود آمد و به دنبال آن اندیشه بنیادگرایی از اقبال فراوانی برخوردار شد كه نتیجه آن گسترش دامنه بنیادگرایی اسلامی در بیشتر سرزمینهای اسلامی به ویژه آن دسته كه گرفتار نابسامانیهای اجتماعی و سیاسی بیشتری بودند می باشد .

            فراگیر شدن بنیادگرایی اسلامی از نیمه دوم قرن بیستم تا كنون به حدی بود كه  عده ای از اندیشمندان را بر آن داشت تا گمان كنند بنیادگرایی اسلامی پدیده ای جدید و مربوط به قرن اخیر است و حتی عده ای نقطه شروع آن را از سال 1979 م و وقوع انقلاب اسلامی در ایران دانستند .

            ضمن عقیده به اینكه تاریخ رسمی شروع بنیادگرایی اسلامی در قرون اخیر از سید جمال الدین بوده است اما بدون شك از آن زمان تا كنون تحولاتی رخ داده است كه هر كدام نقطه عطفی در جریان بنیادگرایی اسلامی به شمار می روند و به تنهایی می توانند سرآغاز فصل جدیدی در تحولات اسلامی به حساب آیند . مثلا در سال 1928 م تشكیل جنبش « اخوان المسلمین » توسط حسن البناء در مصر بنیادگرایی اسلامی برخاسته از سید جمال الدین و شاگردانش را كه تقریبا كم توان شده بود دوباره تقویت و چند گام جلو تر برد . اما اقدام حسن البناء نیز در مقایسه و رقابت با مكاتب فكری دیگر از جمله ناصریسم ، ناسیونالیسم و ماركسیسم و … كه در منطقه خاورمیانه رایج بود در حاشیه قرار گرفت ولی با شكست اعراب از اسرائیل در سال 1967 م و وقوع انقلاب اسلامی در سال 1979 م نه تنها بنیادگرایی اسلامی جانی دوباره گرفت بلكه از آن زمان تا كنون هیچ رقیب فكری دیگر توان مقابله با آن را پیدا نكرد و همیشه در در مركز تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه قرار داشته است .

            گذشته از سیر تحولات وتكوین بنیادگرایی اسلامی كه به اختصار اشاره شد باید افزود كه  علی رغم تداوم تاریخی ، بنیادگرایی در هر دوره ای شكل و قالب خاصی داشته است و به تناسب زمان و مكان اهداف و خواسته های آن متفاوت بوده است . علاوه بر این در هر دوره ای احیاء گران به دنبال اهداف متفاوتی بوده اند ، عده ای خواهان تغییر جامعه و عده ای خواهان تغییر فرد و عده ای نیز خواهان تغییرات همه جانبه بوده اند . همچنین در راستای اجرای این اهداف عده ای موعظه و نصیحت و عده ای اسلحه را برگزیده اند .

            این پیچیدگی و گستردگی اهداف و شیوه ها باعث اختلاف نظر های زیادی در مورد ماهیت و حتی تعریف و تشخیص بنیادگرایی اسلامی شده است . به گونه ای كه برای نام گذاردن بر حركت اسلام خواهی از اصطلاحاتی چون اسلامگرایی ، بنیادگرایی ، اسلام سیاسی و … استفاده كرده اند كه اگر چه از لحاظ گسترش دامنه واژه های معادل مفید می باشد اما از آنجا كه این اصطلاحات گاه تحت فشارهایی از جمله فرار از برچسب های ناروا به این جریان استخراج و به كار برده شده است لذا نه تنها تمایز های میان گروههای طرفدار این جریان را به خوبی نمایان نمی سازد بلكه بر ابهام و پیچیدگی درك پدیده بنیادگرایی اسلامی نیز افزوده است.

هر گاه برداشت اندیشمندان غربی از بنیاد گرایی اسلامی راكه اكثرا با مشاهده برخی جلوه های این جریان، -مثل اقدامات قهر آمیز و ضدیت با غرب-، بی درنگ آنها رامعادل و همسان با اصل و ماهیت بنیادگرایی اسلامی در نظر می گیرند اضافه كنیم متوجه می شویم كه انحرافات و سوء برداشت ها اعم از اینكه آگاهانه یا عامدانه باشد یا از روی ناآگاهی و شناخت كم، فهم پدیده بنیادگرایی اسلامی را بسیار مشكل زا كرده است . و از آنجا كه قضاوت های بعدی هم بر پایه این اطلاعات صورت می گیرد لذا مایه تحلیل ها و تفسیر هایی قرار می گیرد كه در آن هیچ مرزی میان تروریسم ، افراط گرایی ، خشونت طلبی و اسلام گرایی وجود ندارد.

بدین خاطر است كه حتی نظریه پردازی پیرامون علل ظهور و همچنین علت خشونت طلبی و به ویژه آمریكا ستیزی این گروهها نیز خلاف واقعیت است مثلا در مورد علت خشونت طلبی گروههای بنیادگرای اسلامی كه مركز ثقل تحقیق نیز می باشد ، عده ای آن را ناشی از ماهیت و ذات تفكر بنیادگرایانه ، یعنی مبانی اسلام می دانند ، عده ای دیگر نیز آن را ناشی از جاذبه های فرهنگ غربی و ناتوانی فرهنگ اسلامی و گروهی دیگر فقر و سرخوردگی را عامل اصلی ظهور و خشونت طلبی این گروهها می دانند . در حالی كه واقعیت این است كه مجموعه عوامل پیچیده ای دست در دست هم داده اند تا از شیوه های اقدام مختلف ( قهر آمیز ، فكری ـ فرهنگی و سیاسی ) شیوه قهر آمیز از اقبال زیادی برخوردار شود كه مجموعه این عوامل را می توان در دو دسته عوامل محیطی _ سیاسی و عوامل عقیدتی و ایدئولوژیك جای داد .

            عوامل محیطی _ سیاسی را نیز می توان در سه سطح بررسی كرد :

عوامل داخلی ، عوامل منطقه ای و عوامل فرا منطقه ای كه در میان آنها تمركز تحقیق بر عوامل فرا منطقه ای و نقش آنها در شیوه رفتار ( مسالمت آمیز یا خشونت آمیز ) گروههای اسلام گرا می باشد كه چه به طور مستقیم و بلافاصله و چه به طور غیر مستقیم و از طریق تأثیر گذاری بر عوامل داخلی تأثیر گذار بر شیوه رفتار این گروهها ایفای نقش كرده اند . اما از آنجا كه عوامل فرا منطقه ای هم می تواند بسیار متنوع باشد ، بررسی همه آنها امكان پذیر نیست . لذا به ملموس ترین و مشهود ترین عامل یعنی رفتار سیاسی برونمرزی ایالات متحده و نقش آن در خشونت گرایی و اقدامات قهر آمیز گروههای اسلام گرا می پردازیم .

            از آنجا كه تمركز اصلی تحقیق بر نقش عوامل فرا منطقه ای بر جریان بنیادگرایی اسلامی است لذا لازم است به طور مختصر به ارتباط و موضع گیری غرب نسبت به بنیاد گرایی اسلامی ، هم در جایگاه یك عامل اصلی برای ظهور مجدد بنیادگرایی و هم یك عامل مهم در افراط گرایی و خشونت طلبی این گروهها اشاره شود .

            همانگونه كه آمد نفوذ و هجوم غرب به سرزمین های اسلامی یك عامل قوی و پایدار در بروز مجدد بنیادگرایی اسلامی معاصر بوده است و بر این اساس در هر دوره‌ای یك كشور غربی به عنوان نماد استعمار و سلطه غرب مورد خشم و غضب گروههای بنیادگرای اسلامی بوده ، گاه این كشور انگلیس گاه فرانسه و هم اكنون نیز آمریكا می باشد . اما نكته جالب توجه این است كه اگر چه این بنیادگرایی اسلامی بود كه به عنوان پاسخی به هجوم سهمگین غرب تا اواخر دهه 1960 م جسته و گریخته واكنش می داد اما از دهه 1970م به بعد غرب نیز به این پدیده واكنش نشان می داد كه در فرم های مختلف از جمله تلاش برای شناخت ماهیت وچگونگی این جریان جهت مقابله^ء آسان تر با آن ، همكاری با گروهی ودشمنی با گروه دیگر یا به عبارت دیگر سركوب یكی وتشویق دیگری ( مثل عمل  دو گانه آمریكا در برابر بنیادگرایان شیعه وسنی ، كه بنادگرایی در ایران را سركوب ، ردر عوض بنیاد گرایی در عربستان وافغانستان را مورد حمایت قرار داد) صورت گرفته است .

البته از همان زمان وقوع انقلاب اسلامی در ایران غرب به ویژه آمریكاعمق خطر بنیادگرایی اسلامی را درك كرده بود وكما بیش در صدد جوسازی علیه آن بود اما پس از فروپاشی شوروی واز میان رفتن ایدئولوژی كمونیسم بود كه تلاش خود را برای محصور ، كنترل ویا ریشه كن كردن آن متمركز نمود .بویژه اینكه از دهه 1990م به بعد هم بنیادگرایان سنی به ویژه در عربستان كه زمانی ابزاری برای تحقق اهداف آمریكا بودند به دشمنان آن تبدیل شدند .  

بدین گونه دوعامل در تمركز مبارزه آمریكا علیه بنیاد گرایی اسلامی در دهه 90 نقش داشت یكی فروپاشی شوروی ونیاز به خلق یك دشمن جدید ایدئولوژیك به جای كمونسم بود تا آمریكا با استدلال باقی ماندن تهدید علیه غرب بتواند بر اساس آن اتحادها وائتلافها یی راحول اهداف خود ایجاد كند ، دیگری دشمنی بنیادگرایان سنی  با آمریكا به ویژه در عربستان بود .لذا در این ایام بنیاد گرایی اسلامی به عنوان تهدید كننده^ء جهان غرب جایگزین خطر سرخ گردید وازآن پس تحت عنوان خطر سبز باید باآن مقابله می شد.اما این مقابله در لفافه ای ازدفاع از حقوق بشر ،مبارزه باتروریسم وایجاد ثبات در جهان وخاور میانه و… صورت می گرفت .

نكته لازم به اشاره دیگر این است كه مقطع زمانی 1979تا2002 در جریان بنیاد گرایی اسلامی بنا به دلایل زیر بسیار متفاوت ومتمایز از سایر مقاطع در تاریخ بنیاد گرایی اسلامی می باشد .

1-تعداد تحولات بنیادگرایانه ، منظور تحولاتی كه یا ریشه آنها اندیشه بنیادگرایی بوده است یا بر این تفكر تاثیر گذاشته اند.

2- ویژگی های منحصر به فردی كه جریان بنیاد گرایی اسلامی در این مقطع پیدا كرده است .در اثبات مورد اول ذكر موارد ذیل گواه خوبی می باشد .

وقوع انقلاب اسلامی در ایران ، تشكیل سازمانهای جهادی و مسلحانه در لبنان و فلسطین و پیگیری مبارزات سابق ضد اسرائیلی وآمریكایی در چارچوب جدید اسلامی ،ترور انور سادات ریس جمهور مصر ، تسخیر مسجد بزرگ كعبه توسط گروهی از سلفی های عربستان سعودی ، تشكیل گروهای جهادی در افغانستان پس از حمله شوروی به آن ،ایجاد انشعابات گوناگون در اخوان المسلین بزرگترین جنبش اسلامی در قرن اخیر و گرایش به اقدامات قهر آمیز توسط این شاخه های جدید از جمله الجهاد ، جماعه المسلمین ، … در مصر و سوریه ، تشكیل سازمان القاعده پس از وقوع جنگ دوم خلیج فارس و حضور نیروههای آمریكایی در سرزمین های اسلامی و در نهایت وقوع حوادث 11 سپتامبر كه به گروههای اسلام گرا نسبت داده شده است و همچنین عملیاتهای شهادت طلبانه علیه نیروهای خارجی در عراق كه بعضا از طرف گروههای اسلام گرا صورت گرفته است .

            یكی دیگر از معیارهای تفاوت و تمایز مقطع مورد نظر در تاریخ بنیاد گرایی اسلامی ویژگی های منحصر به فرد آن می باشد كه عبارتند از : الف ) گسترش و فراگیر بودن . ب ) تجویز و اعمال شیوه های قهر آمیز از طرف اكثر گروههای اسلام گرا ـ حد اقل در مقاطعی خاص ـ می باشد . بر این اساس می توان مقطع فوق را كاملا از تاریخ هزار و سیصد ساله اش جدا ساخت و به دنبال علل و عواملی جدای از عوامل تاریخی و فكری آن گشت . یا اینكه حداقل باید ریشه های این تحولات را كمتر در گذشته خیلی دور پیدا كرد . ج ) با اینكه بنیادگرایی اسلامی طیف های مختلفی را در بر می گیرد و همیشه هم از نظر اهداف و هم از جهت شیوه اقدام متنوع بوده است اما واقعیت این است كه هر جا از آن سخن به میان می آید و هر جا كتاب ومقاله ای نوشته شده است این تنوع را نادیده گرفته وتنها در صدد القاء این اندیشه هستند كه بنیاد گرایی مساوی با خشو نت طلبی و اقدامات تروریستی است و بنیاد گرا خشونت طلب است . این بر چسب ها خود حكایت از ویژگی سومی برای بنیاد گرایی اسلامی دارد ، یعنی قدرت وتوان چالش بر انگیزی وحتی گسترش فعالیت های فرامرزی و قاره‌ای آن است ، به گونه ای كه امروز مشاهده می شود برخی گروههای بنیادگرا از دكترین دولت غیر سرزمین سخن می گویند ودیگر در خانه های خود منتظر هجوم غرب نیستند بلكه به استقبال آن در كشورهای غربی می روند. ( چون یكی از اهداف گروههای بنیاد گرا مبارزه با نفوذ غرب بود یعنی عاملی كه در حكم قابله ای برای تولد این گروهها انجام وظیفه كرد .)

از آنجا كه عنوان تحقیق مورد نظر بنیادگرایی اسلامی می باشد لذا در پایان لازم به ذكر است بررسی كتب و مقالات نشان می دهد كه از این اصطلاح برای خطاب كردن هر سه طیف فكری درون جریان اسلام خواهی استفاده شده است . گاه این اصطلاح برای مورد اشاره قرار دادن گروههای واپس گرا و متحجر به كار برده شده و گاه در اشاره به گروههای ترقی خواه و اصلاح طلب كه در این معنی معادل همان اسلام گرایی است و گاه نیز به صورت اصطلاحی عام به كار برده شده است و به گونه ای بی طرفانه جریان احیاء طلبی اسلامی را توصیف می كند كه هم می تواند مثبت باشد و هم منفی ، هم در درون آن گروهها و افراد روشنفكر و اصلاح طلب و به عبارتی متجدد وجود دارد و هم گروهها و افراد تاریك اندیش .

آنچه می تواند پایه استدلال تحقیق در كاربرد این اصطلاح در اشاره به نوع طیف فكری مورد نظر ( متجدد ، متحجر یا سنت گرا ) باشد بررسی چیستی ، اهداف ، ابزار ، موقعیت كنونی و همچنین قدرت تحول زایی و چالش برانگیزی آن در برابر جهان غرب بویژه ایالت متحده و متحدان منطقه ای آن می باشد .

از انجا كه دو طیف دیگر یعنی سنت گرا و متحجر نه تنها استعداد و توانایی ویژگیهای فوق را ندارند بلكه در ماهیت خود منشأ تفرقه و اختلاف و لذا نفوذ پذیری جوامع اسلامی هستند ، خود به خود روشن می شود كه این اصطلاح در خطاب به گروههای اصیل اسلام گرا به كار می رود . اما از آنجا كه هدف این تحقیق بحث های ارزش مدارانه و قضاوت ارزشی نیست به همین خاطر گزینش اصطلاح بنیادگرایی را تنها در كاربردی عام و بی طرفانه انجام داده است .

فهرست مطالب

 بخش مقدماتی : كلیات تحقیق

برچسب ها : نقش عوامل فرا منطقه ای بر جریان بنیادگرایی اسلامی , عوامل فرا منطقه ای , جریان بنیادگرایی اسلامی , سیاست خارجی , منافع ملی , سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در خاورمیانه , خاورمیانه , سیاست خارجی آمریکا , نفت خاورمیانه , بنیادگرایی , بنیادگرایی اسلامی , مقاله , پژوهش , تحقیق , پروژه , دانلود مقاله , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه

دانلود پژوهش , دانلود مقاله , دانلود تحقیق , دانلود پروژه

فروشگاه برترین فایل ها

صفحه اصلی پروژه ناب